Stjórn­skip­un­ar- og eft­ir­lits­nefnd Alþingis tók frum­varpið svo til með­ferð­ar, gerði á því breyt­ingar og lagði fram á þing­inu. Þar tókst ekki að koma því í gegn fyrir kosn­ing­arnar 2013 og þannig hafa mál staðið síðan þá. 

Tókst að end­ur­vekja draug sem drauga­banar töldu úr sög­unni

Hinn mikla athygli sem und­ir­skrifta­söfn­un ­Sam­taka kvenna um nýja stjórn­ar­skrá hefur náð hefur hins vegar leitt af sér að málið er kyrfi­lega komið á dag­skrá að nýju. Sam­band ungra Sjálf­stæð­is­manna (SUS) réð­ust til að mynda í eigin her­ferð gegn nýju stjórn­ar­skránni sem það kall­aði „stað­­reynda­vakt um íslensku stjórn­­­ar­­skrána, breyt­ingar á stjórn­­­ar­­skránni, breyt­inga­til­lögur og annað sem að stjórn­­­ar­­skránni snýr“ á vef­­síð­­unni www.­stjorn­ar­skra.com.

Í til­­kynn­ingu sagði SUS að með þessu vildi sam­­bandið „leggja sitt af mörkum til að umræða um stjórn­­­ar­­skrár­­mál sé byggð á því sem rétt er og finna má stoð fyrir á vef Alþingis og í öðrum opin­berum gögnum en ekki á ein­staka skoð­unum eða rang­­færsl­u­m.“

Fleiri and­stæð­ingar breyt­inga á stjórn­ar­skrá hafa síðan látið á sér kræla í opin­berri umræðu. Því fleiri sem und­ir­skrift­irnar urðu, bætt­ust fleiri radd­ir, sér­stak­lega úr Sjálf­stæð­is­flokkn­um, við í hóp þeirra sem töldu mál­inu allt til for­áttu og vörðu gild­andi stjórn­ar­skrá.

Til­raun til mála­miðl­unar hlýtur lít­inn hljóm­grunn

Það skipti líka máli að í stjórn­ar­sátt­mála þeirrar óvenju­legu rík­is­stjórnar sem nú situr að völdum – skipuð flokkum frá vinstri, yfir miðju og til hægri – kom fram að rík­is­stjórnin myndi „halda áfram heild­ar­end­ur­skoðun stjórn­ar­skrár­innar í þverpóli­tísku sam­starfi með aðkomu þjóð­ar­innar og nýta meðal ann­ars til þess aðferðir almenn­ings­sam­ráðs.“

Þeirri vinnu er nú lokið og hyggst Katrín Jak­obs­dóttir for­sæt­is­ráð­herra leggja fram frum­vörp um nokkrar breyt­ingar á stjórn­ar­skrá á yfir­stand­andi þingi, en sem venju­legur þing­mað­ur. Hún aug­lýsti eftir með­flutn­ings­mönnum í við­tali við Kast­ljós í síð­ustu viku, en enn sem komið er hefur eng­inn gefið sig fram. 

Þess í stað lögðu alls 15 þing­menn Sam­fylk­ing­ar, Pírata, Flokks fólks­ins og tveir utan flokka fram eigið frum­varp til stjórn­skip­un­ar­laga á Alþingi sem byggir á til­lögum stjórn­laga­ráðs að nýrri stjórn­ar­skrá, en með þeim breyt­ingum sem stjórn­skip­un­ar- og eft­ir­lits­nefnd gerði á því 2013. 

Við­mæl­endur Kjarn­ans telja litlar sem engar líkur á því að þorri þing­manna Sjálf­stæð­is­flokks, eða nokkur þing­manna Mið­flokks, muni styðja veg­ferð for­sæt­is­ráð­herra. Við­reisn vill meiri breyt­ingar en ekki jafn miklar og settar eru fram í frum­varpi stjórn­laga­ráðs. Og Fram­sókn­ar­flokk­ur­inn er þarna ein­hvers staðar á milli. 

Ekk­ert bendir til þess eins og er, sam­kvæmt við­mæl­endum Kjarn­ans úr hópi þing­manna víða að úr hinu póli­tíska lit­rófi, að frum­vörp for­sæt­is­ráð­herra eigi mögu­leika á braut­ar­gengi, að minnsta kosti ekki öll. Að óbreyttu er lík­leg­asta nið­ur­staðan sú að litlar eða engar breyt­ingar verði gerðar á stjórn­ar­skránni áður en að kjör­tíma­bil­inu lýkur í sept­em­ber á næsta ári. 

Settu mark­mið í sam­ræmi við nýja stjórn­ar­skrá

Sú nið­ur­staða hefur blasað við sem sú lík­leg­asta nokkuð lengi, sér­stak­lega vegna and­stöðu við breyt­ingar hjá Sjálf­stæð­is­flokkn­um, stærsta flokki lands­ins sem fékk 25,3 pró­sent greiddra atkvæða í síð­ustu þing­kosn­ing­um. 

Við þær aðstæður réð­ust Sam­tök kvenna um nýja stjórn­ar­skrá, í sam­vinnu við Stjórn­ar­skrár­fé­lag Íslands, í sitt und­ir­skrift­ar­verk­efni. Ástæða þess að markið var upp­haf­lega sett við 25 þús­und und­ir­skriftir var að þá myndu tíu pró­sent kjós­enda hafa skrifað undir áskor­un­ina. Sam­kvæmt nýju stjórn­ar­skránni hefði sá fjöldi getað lagt fram frum­varp á Alþingi. Til að tryggja áreið­an­leika und­ir­skrifta var kraf­ist raf­rænnar und­ir­rit­unar þeirra sem skrif­uðu und­ir, sem er ekki vana­lega krafa í und­ir­skrifta­söfn­un­um. 

Vinnan við verk­efnið hófst af fullu í byrjun síð­asta sum­ars. Allt starf Stjórn­ar­skrár­fé­lags­ins er unnið í sjálf­boða­vinnu en félags­menn töldu að til þess að ná nægj­an­legri athygli þá þyrfti fjár­muni til að kosta birt­ingu á efni frá félag­inu í fjöl­miðlum og á sam­fé­lags­miðlum þar sem vakin væri athygli á söfn­un­inn­i. 

Þess vegna var farið að safna.

Fjár­öfl­unin var með ýmsum hætti. Mest áhersla var lögð á fram­lög frá ein­stak­ling­um, fram­lög vegna sölu bóka og vegna sölu á töskum og bol­um. Fyrstu fram­lögin komu inn á reikn­ing Stjórn­ar­skrár­fé­lags­ins í byrjun maí 2020 og í lok síð­ustu viku höfðu alls safn­ast 4.415.184 krón­ur. 

Flest fram­lögin komu frá ein­stak­ling­um. Kjarn­inn fékk aðgengi að yfir­liti yfir þau og þar sést að uppi­staðan eru örfram­lög. Flestir ein­stak­lingar gefa nokkur þús­und krón­ur. Sam­tals nema ofan­greind fram­lög rúm­lega 1,4 milljón króna. 

Þá standa eftir þrjár millj­ónir króna sem Stjórn­ar­skrár­fé­lag­inu tókst að safna. Þær komu frá einum aðila.

Maura­þúfan sem safn­aði millj­ónum

Í aðdrag­anda fyrri Þjóð­fund­ar­ins, sem hald­inn var 2009, var mynd­aður und­ir­bún­ings­hópur ein­stak­linga með afar ólíkan bak­grunn. Þessi hópur taldi sig eiga það sam­eig­in­legt að hafa talað fyrir skipu­lagðri sam­eig­in­legri umræðu og hug­mynda­vinnu meðal þjóð­ar­innar til þess að finna bestu leið­ina til fram­fara við nýjar aðstæð­ur. Hóp­ur­inn kall­aði sig Maura­þúf­una með vísan til þess sem á ensku hefur verið kallað „Collect­ive Intelli­g­ence“. Þegar sam­tökin voru form­lega stofn­uð, í sept­em­ber 2009, sagði í til­kynn­ingu til fyr­ir­tækja­skrár að til­gangur þeirra væri „að halda Þjóð­fund og fylgja honum eft­ir.“

Um var að ræða hóp sem var nokkuð flæð­andi að stærð. Um tíma kom starf­aði tón­list­ar­konan Björk Guð­munds­dóttir með hon­um. Um tíma Guð­finna Bjarna­dótt­ir, fyrr­ver­andi þing­maður Sjálf­stæð­is­flokks­ins. Og um tíma var Ólafur Steph­en­sen, fyrr­ver­andi rit­stjóri bæði Frétta­blaðs­ins og Morg­un­blaðs­ins og núver­andi fram­kvæmda­stjóri Félags atvinnu­rek­enda, á meðal þeirra sem sagðir voru til­heyra hópnum á heima­síðu Þjóð­fund­ar­ins. 

Kjarn­inn í Maura­þúf­unni voru þó þeir níu ein­stak­lingar sem skip­uðu stjórn sam­tak­anna. Og skipa hana enn sam­kvæmt þeim gögnum sem aðgengi­leg eru í fyr­ir­tækja­skrá.

Á meðal þeirra voru núver­andi heil­brigð­is­ráð­herra Svan­dís Svav­ars­dótt­ir, Halla Tóm­as­dóttir sem síðar fór í for­seta­fram­boð og frum­kvöð­ull­inn Guð­jón Már Guð­jóns­son, oft­ast kenndur við OZ. Aðrir með­limir voru Bjarni Snæ­björn Jóns­son, Gunnar Jón­atans­son, Haukur Ingi Jón­as­son, María Ell­ingsen, Þor­gils Völ­und­ar­son og Lárus Ýmir Ósk­ars­son, sem var kjör­inn for­maður stjórn­ar. 

Fjöl­margir aðil­ar, ein­stak­ling­ar, fyr­ir­tæki, stofn­anir og félaga­sam­tök lögðu til fé svo að Þjóð­fund­ur­inn yrði að veru­leika. Útlagður kostn­aður við funda­haldið var áætl­aður um 27 millj­ónum króna á end­an­um. Rík­is­stjórn, Reykja­vík­ur­borg og ríf­lega 70 fyr­ir­tæki, sveit­ar­fé­lög, félaga­sam­tök, stofn­anir og ein­stak­lingar voru í hópi stuðn­ings­að­ila. Þar af lagði rík­is­stjórn Íslands til sjö millj­ónir króna úr rík­is­sjóði og Reykja­vík­ur­borg lán­aði Laug­ar­dals­höll­ina undir fund­inn. 

Einn laun­aður starfs­maður var við verk­ið, verk­efn­is­stjór­inn, Kristín Erna Arn­ar­dótt­ir. Hún var ráðin tíma­bundið og laun hennar greidd af þeim frjálsu fram­lög­um, sem verk­efnið hafði feng­ið.

Þegar Þjóð­fund­ar­verk­efn­inu lauk voru enn til fjár­mun­ir. Sam­kvæmt því sem kom fram á styrkt­ar­síðu verk­efn­is­ins átti að setja það fé sem eftir sat í „kostnað við eft­ir­fylgni við Þjóð­fund­inn“. 

Féð var sett inn á banka­reikn­ing hjá Spari­sjóði Suð­ur­-­Þing­ey­inga og þar lá það fram á sum­arið 2020. Þegar stjórn Maura­þúf­unn­ar, sem hafði þá ekki hist árum sam­an, barst beiðni um styrk.

Beint fram­hald af Þjóð­fund­inum 2009

Sú beiðni kom frá stjórn Stjórn­ar­skrár­fé­lags­ins. Í henni sitja Katrín Odds­dóttir for­mað­ur, Sig­urður Hr. Sig­urðs­son rit­ari og Kristín Erna Arn­ar­dóttir gjald­keri, sem hafði starfað við Þjóð­fund­inn 2009 sem verk­efna­stjóri.

Í beiðn­inni sagði meðal ann­ars: „Við teljum að starf okkar og bar­átta fyrir nýrri stjórn­ar­skrá fyrir Íslensku þjóð­ina sé beint fram­hald af Þjóð­fundi 2009 og 2010 í beinu sam­hengi við hug­sjón­ina um gildi þjóð­ar­innar förum við þess á leit við Maura­þúf­una að styrkja verk­efnið um kr. 3.000.000.- Ef Maura­þúfan bregst hratt við og sam­þykkir beiðni okkar verður hægt að mæta því tak­marki Stjórn­ar­skrár­fé­lags­ins að allir kjós­endur á Íslandi fái upp­lýs­ingar um und­ir­skrifta­söfn­un­ina (líka þeir sem hafa ekki íslensku sem fyrsta tungu­mál). Við viljum leiða gæfu­sam­lega til lykta það mik­il­væga og góða starf sem Maura­þúfan vann í þágu lýð­ræð­is­ins á sínum tíma. Ljóst er að með slíkum endi mun ferlið allt verða að von­ar­glætu fyrir lýð­ræði á heims­vísu því það sýnir að hægt er að finna skap­andi leiðir til að hlusta raun­veru­lega á almenn­ing þegar það kemur að sam­fé­lags­legum umbót­u­m.“

Með beiðn­inni fylgdi áætlun um fram­kvæmd og kostnað verk­efn­is­ins. Í henni var meðal ann­ars farið yfir hvernig tíma­lína þess yrði frá miðjum júlí­mán­uði og fram að 20. októ­ber, þegar und­ir­skriftir yrðu afhent­ar. Sam­kvæmt kostn­að­ar­á­ætlun átti verk­efnið að kosta um 3,3 millj­ónir króna. Þorri þess kostn­aðar féll til vegna birt­inga á aug­lýs­ing­um.

Vel heppnað veggjakrot

Stjórn Maura­þúf­unnar sam­þykkti beiðn­ina. Sam­kvæmt upp­lýs­ingum Kjarn­ans þá setti eng­inn í stjórn sam­tak­anna sig á móti því að fjár­mun­unum sem legið höfðu á banka­reikn­ingi norður í landi í öll þessi ár yrði ráð­stafað með þessum hætt­i. 

Þann 15. sept­em­ber síð­ast­lið­inn voru þrjár millj­ónir króna milli­færðar inn á reikn­ing Stjórn­ar­skrár­fé­lags­ins.  

Kjarn­inn óskaði eftir því að fá að sjá yfir­lit yfir útgjöld vegna und­ir­skrifta­söfn­unar félags­ins, og fékk það. Í þeim gögnum sést að kostn­aður alls var rúm­lega 16 pró­sent undir áætl­un. Heild­ar­kostn­aður var tæp­lega 2,8 millj­ónir króna Nær allur kostn­aður var vegna birt­ingar á aug­lýs­ingum í fjöl­miðlum og á sam­fé­lags­miðl­um, líkt og lagt hafði verið upp með í kostn­að­ar­á­ætl­un. Kostn­aður við það átak sem vakti einna mesta athygli á verk­efn­inu, þegar veggur sem þegar var þak­inn veggjakroti var mál­aður með orð­unum „Hvar er nýja stjórn­ar­skrá­in?“, var sára­lít­ill. Máln­ingin kost­aði 168 þús­und krónur og pizzur fyrir mál­ar­anna 22 þús­und krón­ur.

Sjálf­boða­liðar á vegum verk­efn­is­ins höfðu vikum saman verið að koma skila­boðum þess fyrir á öðrum svæðum í höf­uð­borg­inni þar sem að veggjakrot var þegar til stað­ar. En í októ­ber var ákveðið að mála stórt vegg­lista­verk á vegg við bíla­­stæði milli Sölv­hóls­­vegar og Skúla­­götu, við hlið atvinnu­vega- og nýsköp­un­ar­ráðu­neyt­is­ins. Sú aðgerð var þó ekki á vegum Sam­taka kvenna um nýja stjórn­ar­skrá né Stjórn­ar­skrár­fé­lags­ins, heldur stóð Narfi Þor­steins­son og skilta­málun hans fyrir henni.

Tveimur dögum eftir að verkið var full­klárað lét rekstr­ar­fé­lag stjórn­ar­ráðs­ins háþrýsti­þvo skila­boðin í burtu, eftir að ábend­ing hafði borist frá ráðu­neyt­inu. það var í fyrsta sinn sem að vegg­ur­inn, sem hefur verið úta­t­aður í veggjakroti árum sam­an, var þrif­inn. Annar veggur við hlið hans sem er líka þak­inn vegg­list, en inni­heldur ekki póli­tísk skila­boð, fékk að standa óáreitt­ur. 

Ákvörðun stjórn­ar­ráðs­ins að þrífa skila­boðin í burtu var það besta sem gat gerst fyrir und­ir­skrifta­söfn­un­ina. Athæfið varð frétt á öllum miðlum lands­ins og það rataði í umræður í þing­sal þar sem Jón Þór Ólafs­­son, þing­maður Pírata, sagði meðal ann­ars: „Það er tákn­rænt að þegar stjórn­­völd kom­­ast ekki lengur upp með það að sópa nýju stjórn­­­ar­­skránni undir teppið þá bein­línis háþrýsti ­þvo þau burt sann­­leik­ann um van­virð­ingu þeirra við þjóð­­ar­vilj­ann.“ 

Í kjöl­farið réðst Stjórn­ar­skrár­fé­lagið í að mála vegg­lista­verkið á annan vegg, skammt frá þeim sem hafði verið þrif­inn. Það verk stendur enn.

Eyddu ein­ungis tveimur þriðju

Alls safn­aði Stjórn­ar­skrár­fé­lag­ið 4.415.184 krónum frá byrjun maí og fram í lok síð­ustu viku. Af þeirri upp­hæð komu 68 pró­sent frá Maura­þúf­unni en það sem upp á vant­aði frá fjöl­mörgum ein­stak­lingum í formi lágra fjár­fram­laga, bola- og tösku­sölu og fram­laga vegna bóka.

Félagið eyddi ein­ungis tæpum tveimur þriðju af því sem safn­að­ist. Eftir standa enn um 1,6 millj­ónir króna á reikn­ingi þess sem geta nýst í næsta fasa verk­efn­is­ins, hver svo sem hann verð­ur. 

Það þýðir að rúm­lega helm­ingur þeirrar upp­hæðar sem Maura­þúfan lét renna í fjár­öfl­un­ina liggur nú inn á banka­reikn­ingi. Alveg eins og hún hefur gert frá því síðla árs 2009.