Tján­ing­ar­frelsi er heil­agt í hugum allra sem búa í lýð­ræð­is­legu þjóð­fé­lagi. Tján­ing­ar­frelsið er einn af horn­steinum lýð­ræð­is­ins. 

En eru ein­hver mörk á því hvað fólk getur sagt á opin­berum vett­vangi?

Vissu­lega er það mjög umdeil­an­legt að sam­fé­lags­miðl­arnir Twitter og Face­book hafi sett hömlur á tján­ingu Trumps for­seta. Sumir hafa fagnað þeirri ákvörðun meðan aðrir harma hana. 

Tján­ing­ar­frelsi felur það í sér að mér er heim­ilt að tjá mig um hvað sem er og með þeim hætti sem ég kýs, en ég verð jafn­framt að standa og falla með því sem ég segi hverju sinni. Að hefta mann sem er í senn vin­sæll og líka afar óvin­sæll, kos­inn nýlega af 70 millj­ónum Banda­ríkja­manna, þó ekki nægði til sig­urs, er mjög alvar­leg gjörð. Nú er ég eng­inn aðdá­andi Trumps, finnst hann fyr­ir­lit­legur á margan hátt, en hann á þó sinn rétt til tján­ingar eins og ég og þú. Til­finn­ingar mínar eru eitt en skoð­anir og rök­hugsun mega þó ekki lúta valdi þeirra.

Hver hefur vald til að þagga niður í öðrum? Eng­inn hefur í raun það vald, en samt er því valdi beitt. 

Skoðum nú hver á sam­fé­lags­miðl­ana sem millj­ónir um allan heim nýta sér til að tjá skoð­anir sín­ar, miðla sem væru ekki neitt án okkar sem notum þá. Eigum við þessa miðla? Nei! Á almenn­ingur þessa miðla? Nei! Þessir miðlar eru í einka­eig­u. 

Morg­un­blaðið og Frétta­blað­ið, svo dæmi séu tek­in, eru einka­reknir fjöl­miðl­ar, sem geta auð­veld­lega neitað að birta grein eftir hvern sem er, ef rit­stjórn­inni líkar ekki það sem grein­ar­höf­undar vilja fá birt á síðum blað­anna. Þessi blöð eru í einka­eigu, hvort sem það eign­ar­hald er á einni hendi að margra svo sem hlut­hafa.

Rit­stjórnir hafa vald og geta neitað og sett stein í götu hvers sem er, ef svo ber und­ir.

Frjálsir og óháðir fjöl­miðlar eru mik­il­vægir en hver getur tryggt slíkt hlut­leysi?

Líklega er mik­il­væg­ast að í hverju lýð­ræð­is­legu þjóð­fé­lagi séu starf­andi fjöl­miðlar sem eru í eigu almenn­ings, kjós­enda í land­inu. Þá er í það minnsta mögu­legt að veita slíkum fjöl­miðlum lýð­ræð­is­legt aðhald. Og yfir þessa fjöl­miðla er sett fólk sem við, almenn­ing­ur, höfum kosið til póli­tískrar ábyrgð­ar. Þau sem sitja í Útvarps­ráði eiga að tryggja jafn­vægi og aðhald svo að Rúv starfi í þágu almenn­ings og spegli fjöl­breytni skoð­ana. 

Mogg­inn er þekktur um þessar mundir fyrir ein­hliða áróður í for­ystu­greinum og svo­nefndum Stak­stein­um, en mér virð­ist blaðið þó vera opið fyrir tján­ingu fólks af öllu tagi og frétta­flutn­ingur er ekki áber­andi ein­hliða þótt sumt sé aug­ljós­lega birt bein­línis v.þ.a. það er á réttri flokkslínu. Eitt sinn sagði prestur í lík­ræðu um Mogg­ann þegar ekki var tóm til þessa að lesa upp löng ævi­á­grip og verk­efni hins látna í smá­at­rið­um, að um það gætu áheyr­endur lesið nánar í dag­blaði því "sem þjónar dauð­anum öðrum miðlum bet­ur." Eng­inn stenst Mogg­anum snún­ing í þeim efn­um!

Fjöl­miðl­ar, eins og BBC í Bret­landi og Rúv á Íslandi, eru í almanna­eigu en sæta nú gagn­rýni, einkum hægri afla, fyrir að vera ekki nægj­an­lega hlut­lægir í öllum mál­um. Sé það reynd­in, þá er í það minnsta hægt að and­mæla slíku undir fána hlut­leysi og lýð­ræðis og sama á reyndar við um aðra, einka­rekna fjöl­miðla. En mun­ur­inn er sá að hinir opin­beru miðlar verða að taka til­lit til gagn­rýn­innar meðan hinir geta bara ullað á lýð­ræði og hlut­lægni og farið sínu fram. Að vísu geta einka­reknir fjöl­miðlar orði fyrir búsifjum ef kaup­endur segja upp áskrift. Hvað varðar Rúv þá get ekki sagt upp áskrift.

Við búum í breyttum heimi. Sam­fé­lags­miðlar og netið eru gríð­ar­legir áhrifa­valdar í lífi millj­arða fólks. Eig­andi Face­book gæti til að mynda sest við tölv­una sína og skoðað út frá algrímum hvort honum líki ásýnd umræðu heims­ins eða ekki. Hann gæti, í krafti eign­ar­halds síns og valds, ákveðið að hann vildi sjá annan blæ á umræð­unni í heim­inum og fengið vilja sínum fram­gengt. Þetta er nýtt að einn maður geti stýrt umræðu heims­ins alls og haft áhrif á skoð­ana­myndun millj­arða fólks með einum takka á lykla­borði.

Herra Algrímur ræður hvað ég sé á miðlum því hann er búinn að reikna út hvað ég skoð­aði á Net­inu í gær og sendir mér því greinar og myndir sem hann heldur að ég vilji sjá. Þar með ýtir Herra Algrímur undir eins­leitni skoð­ana með því að fóðra fólk á afmörk­uðum svið­um.

Hvernig getum við tryggt rétt­láta og heið­ar­lega fjöl­miðl­un? 

Ein­faldasta svarið er: 

Leyfum fólki að tjá sig og heftum ekki tján­ing­ar­frelsið, því það er heil­agur réttur hvers og eins. 

Hver og einn verður svo að standa og falla með orðum sínum og gjörð­um, fá á sig brim og ágjöf eða vin­sælda­læk­inn renn­andi tæran, sem sumir þríf­ast ekki án. Og nú eru lækin orðin sál­fræði­legt rann­sókn­ar­efni!

En umfram allt þá er mik­il­væg­ast í hverju sam­fé­lagi að kenna fólki að hugsa rök­rétt, að kenna því að lesa og skrifa og skipt­ast á skoð­un­um. 

Lúth­erska kirkjan kenndi Íslend­ingum að lesa fyrr á öldum og bjó það þar með undir að tjá sig og taka þátt í þjóð­fé­lags­legri umræðu. Þessu má gjarnan halda til haga á tímum ágjafar og andúðar í garð krist­innar kirkju.

Heim­spek­ing­ur­inn Voltaire sagði eitt­hvað á þessa leið: 

Ég er ósam­mála því sem þú seg­ir, en ég er reiðu­bú­inn að verja rétt þinn til að tjá þig á þennan hátt, fram í rauðan dauð­ann.

Höf­undur er fyrr­ver­andi sókn­­ar­­prest­ur.