Í hvernig borg viljum við búa? Um það eru auð­vitað skiptar skoð­anir en senni­lega vilja allir búa í borg þar sem er gott að lifa og starfa. Sagan sýnir að það ger­ist ekki af sjálfu sér, heldur þarf að koma til skipu­lags­stefna sem tryggir að almanna­hags­munir ráði ferð­inni en ekki sér­hags­mun­ir. Stefnan þarf að fela í sér ákveðna fram­tíð­ar­sýn og áætlun um hvernig henni verði náð. Þessi fram­tíð­ar­á­ætlun er kölluð aðal­skipu­lag.  

Í aðal­skipu­lagi er sett fram stefna um þróun byggð­ar­innar til langrar fram­tíð­ar. Aðal­skipu­lagið kveður á um hvar íbúða­hverfin og atvinnu­svæðin eiga að vera, hvar nýjar götur og stígar eiga að liggja og hvaða svæði verða tekin frá til úti­vist­ar. Mik­il­vægt er að það sé unnið fag­mann­lega og eftir lýð­ræð­is­legum leið­um. Að það sé rætt opin­ber­lega þegar það er á til­lögu­stigi og að lokum greidd atkvæði um það eftir umræðu í borg­ar­stjórn. Á sínum náð­ist þverpóli­tísk sátt í borg­ar­stjórn um Aðal­skipu­lag Reykja­víkur 2010 - 2030. Skipu­lagið var sann­kall­aður sátt­máli sem er merki­legt í ljósi þess hve rót­tækt það er. 

Nú er í kynn­ingu meðal almenn­ings end­ur­skoðun á stefnu aðal­skipu­lags­ins um íbúða­byggð og bland­aða byggð og til­laga um að fram­lengja skipu­lagið til 2040. Þar er gengið út frá meg­in­stefnu aðal­skipu­lags­ins 2030 um þétt­ingu byggð­ar, skipu­lag vist­vænna hverfa, almenn­ings­sam­göng­ur, hjól­reið­ar, gæði byggð­ar­innar og göt­una sem borg­ar­rými. Reiknað er með að til árs­ins 2040 verði byggðar um rúm­lega 1000 íbúðir á ári, alls um 20000 íbúð­ir. Fjórð­ungur þeirra eða um 5000 íbúðir verði byggðar af hús­næð­is­fé­lögum sem eru ekki hagn­að­ar­drif­in. 

Í aðal­skipu­lag­inu 2040 er gert er ráð fyrir að Borg­ar­línan kom­ist til fullra nota og að hún verði hryggjar­stykki í upp­bygg­ing­unni. Um 80% nýrra íbúða verða í námunda við Borg­ar­lín­una. Mikla­braut fer að hluta í stokk og Sæbraut sömu­leið­is. Hrað­braut­irnar hætta að skera hverfin í sundur og byggðin teng­ist. Fólk getur rölt yfir í næsta hverfi án þess að vera í lífs­hættu. Götur og hús verða ein heild. 

Hug­mynd um gott líf 

Skipu­lags­stefna hvers tíma felur í sér ákveðna hug­mynd um gott líf. Skipu­lags­upp­dráttur af Reykja­vík frá 1927 byggði á evr­ópskum hug­myndum hvernig mætti byggja upp þétta en lága byggð með góðu hús­næði og fal­legum smá­borg­ar­brag. Öll byggðin átti að rúm­ast innan Hring­braut­ar. Rífa átti nær alla gömlu timb­ur­húsa­byggð­ina. Í stað­inn skyldi rísa sam­felld rand­byggð við götu­reit­ina með húsa­görðum í miðj­unni. Þar sem Norð­ur­mýrin er núna átti að koma járn­braut­ar­lest­ar­stöð. 

Skipu­lags­upp­drátt­ur­inn hlaut aldrei form­lega stað­fest­ingu sem aðal­skipu­lag enda var það orð óþekkt. Fljót­lega kom í ljós að ekki var stætt á því að halda byggð­inni til fram­tíðar innan Hring­brautar auk þess sem fyr­ir­hugað stór­fellt nið­ur­rif húsa og eigna­upp­taka var gagn­rýnd harð­lega. Skipu­lags­upp­drátt­ur­inn hafði samt tals­verð áhrif. Bent hefur verið á að göt­urnar í kringum Grund við Hring­braut eru skil­getið afkvæmi upp­drátt­ar­ins, sama má segja um sunn­an­vert Skóla­vörðu­holt­ið.

Það var ekki fyrr en 1966 að fyrsta form­lega aðal­skipu­lagið var stað­fest – og gilti til 1983. Skipu­lagið var mjög vandað enda átti það eftir að hafa veru­leg áhrif á skipu­lag byggð­ar­innar næstu 40 árin. Það gerði ráð fyrir lágri en býsna dreifðri byggð. Ofurá­hersla var lögð á tvennt. Ann­ars vegar skipt­ingu borg­ar­innar í hrein íbúð­ar­svæði og skýrt afmörkuð versl­un­ar- þjón­ustu- og atvinnu­svæði. Þessi skipt­ing borg­ar­innar í aðskilin svæði, sem lágu nokkuð dreift, lengdi ferð­irnar sem fólk þurfti að fara dags­dag­lega. Þá kom að hinu meg­in­at­riði skipu­lags­ins, gríð­ar­lega umfangs­miklu hrað­braut­ar­kerfi fyrir bíla. Hrað­braut­ar­kerfið átti að tryggja að sem minnstur tími færi í ferða­lög milli dreifðra borg­ar­hluta en það ýtti um leið undir ennþá meiri dreif­ingu borg­ar­innar og jók vega­lengd­irn­ar. Útkoman varð sem sagt víta­hringur sem var virkur í borg­inni næstu ára­tug­ina. 

Þetta skipu­lag gerði líka ráð fyrir veru­legu nið­ur­rifi gam­alla húsa, ekki síst til rýma fyrir nýjum hrað­braut­um. Meðal ann­ars átti að leggja hrað­braut í gegnum Grjóta­þorpið og aðra í gegnum Kvos­ina og eftir Grett­is­götu. Nokkur mynd­ar­leg timb­ur­hús, svo sem Upp­salir við horn Aðal­strætis og Tún­götu og Amt­manns­hús­ið, voru rifin til skapa pláss fyrir mið­bæj­ar­hrað­brautir sem aldrei voru lagð­ar  

Skömmu eftir að skipu­lagið var sam­þykkt með öllum greiddum atkvæðum í borg­ar­stjórn kom fram hvöss gagn­rýni hjá nokkrum ungum arki­tekt­um. Einna lengst gekk Björn Ólafs arki­tekt í París sem hélt því fram að skipu­lagið væri úrelt því það byggði á úreltum hug­myndum um nauð­syn þess að aðgreina hverfin í hrein íbúð­ar­svæði, atvinnu­svæði og þjón­ustu­svæði. Aðgrein­ingin væri við­brögð við skítugum iðn­að­ar­borgum 19. ald­ar. Við þyrftum ekki lengur á henni að halda enda lifðum við í “post-industri­al” sam­fé­lag­i. 

Björn benti líka á að mað­ur­inn væri ekki bara neyt­andi og vinnu­afl. Hann væri fyrst og fremst félags­vera og skipu­lag borg­anna þyrfti um fram allt að taka mið af því.  Borgir er vett­vangur fyrir sam­skipti fólks, skrif­aði Björn. Það er ástæðan fyrir því að þær skuli yfir­leitt vera til. Borg­ar­skipu­lag er aðferð til að gera sam­skiptin auð­veld­ari og skemmti­legri. 

Hvað hefur breyst?

Hvað hefur breyst. Jú, við viljum vernda gömlu timb­ur­húsin en ekki rífa þau. Við gerum okkur grein fyrir að hin stranga svæð­is­skipt­ing borg­ar­innar og ofurá­hersla á bíla­um­ferð og allt sem henni fylgir, þar með talin gríð­ar­lega stór land­flæmi sem fara undir bíla­stæði, felur í sér mikla ókosti. Allt að 48% af þétt­býli borg­ar­inn­ar, að und­an­skildum stórum úti­vist­ar­svæð­um, fer undir umferð­ar­mann­virki og helg­un­ar­svæði þeirra Við gerum okkur betri grein fyrir sam­heng­inu á milli góðs borg­ar­skipu­lags og lýð­heilsu. Við vitum fyrir víst að gott bygg­ing­ar­land er tak­mörkuð auð­lind og að mik­il­vægt er að skil­greina og virða vaxta­mörk borg­ar­innar svo að ný byggð og nýjar hrað­brautir leggi ekki undir sig alla nátt­úr­una í kringum borg­ina og vega­lengdir halda áfram að aukast. Við viljum losa okkur úr víta­hringn­um. 

Aðal­skipu­lag Reykja­víkur 2010 til 2030 mark­aði þátta­skil. Það skil­greindi ákveðin vaxta­mörk og gerði ráð fyrir að 90% nýrrar byggðar skyldi rísa innan þeirra, á van­nýttum iðn­að­ar­svæðum og bíla­stæð­um. Það gerði grein fyrir mik­il­vægi vist­vænna sam­gangna og skil­greindi sjálfar göt­urnar sem borg­ar­rými en í því fólst sá boð­skapur að göt­urnar væru mik­il­vægt og fjöl­breyti­legt almanna­rými í borg­ar­lands­lag­in­u. 

Auð­vitað er Aðal­skipu­lagið 2010 til 2030 ekki hafið yfir gagn­rýni. Það hefur verið gagn­rýnt fyrir að þrengja að bíla­um­ferð og fyrir of mikla þétt­ingu. Því er til að svara að nauð­syn­legt er að stemma stigu við sífellt vax­andi bíla­um­ferð og að þétt­ing byggðar er bæði hag­kvæm og umhverf­is­væn. Meg­in­þættir aðal­skipu­lags­ins virð­ast ætla að halda gildi sínu. Krafan um líf­væn­legt borg­ar­um­hverfi, góða land­nýt­ingu, skil­virkar og vist­vænar sam­göngur og vist­væna, þétta byggð verða senni­lega ofar­lega á baugi næstu ára­tug­ina. 

Til­lagan að aðal­skipu­lagi Reykja­víkur til 2040, sem er nú aug­lýst, heldur í þessi meg­in­at­riði eins og áður sagði. Skipu­lagið verður leið­ar­ljós í upp­bygg­ingu borg­ar­innar næstu 20 árin. Þar er gert ráð fyrir að 100% nýrrar byggðar rísi innan vaxta­marka borg­ar­inn­ar. Stærsta upp­bygg­ing­ar­svæðið verður Ártúns­höfð­inn og Bryggju­hverfi vest­ur. Þar mun rísa 20.000 manna byggð á svæði sem er fimm sinnum minna en Graf­ar­vogs­hverf­ið. Ætl­unin er að það verði eitt græn­asta hverfi borg­ar­innar með hágæða almenn­ings­sam­göng­um. 

Höf­undur er borg­ar­full­trúi Sam­fylk­ing­ar­inn­ar.