Í nýrri orku­stefnu sem rík­is­stjórnin lét semja í vinnu­hópi sér­fræð­inga og full­trúa flokk­anna á Alþingi er lögð meg­in­á­hersla á þessa þætti:

- Orku­þörf sam­fé­lags er ávallt upp­fyllt

- Gætt er að nátt­úru­vernd við orku­nýt­ingu

- Inn­viðir eru traustir og áfalla­þolnir

- Umhverf­is­á­hrif eru lág­mörkuð

- Orku­kerfið er fjöl­breytt­ara

- Nýt­ing orku­auð­linda er sjálf­bær

- Þjóðin nýtur ávinn­ings af orku­auð­lind­unum

- Ísland er óháð jarð­efna­elds­neyti

- Orku­skipti eru á landi, á hafi og í lofti

- Orku­nýtni er bætt og sóun lág­mörkuð

- Orku­mark­aður er virkur og sam­keppn­is­hæfur

- Auð­linda­straumar eru fjöl­nýttir

- Jafnt aðgengi að orku er um allt landið

Að mínu mati eru lyk­il­at­riðin fjög­ur: Virkjað er í takt við orku­þörf, orku­vinnslan er sjálf­bær, inn­viðir orku­kerf­is­ins öfl­ugir og álfalla­þoln­ir, og aðgengi að öruggri raf­orku jafnt um allt land. Stefnan setur okkur marg­vís­leg verk­efni. Þau eru skil­greind sam­kvæmt stað­reyndum og umhverf­is­vænum stefnu­miðum og lausnir hafðar innan þol­marka nátt­úru, sam­fé­lags og hag­kerf­is­ins. Miðað er við sam­fé­lags­legt eign­ar­hald á innviðum raf­orku­kerf­is­ins, auk eins hag­kvæmrar orku­sölu til almenn­ings og lít­illa eða með­al­stórra fyr­ir­tækja og unnt er. Orku­stefnan er um margt mála­miðlun en vel not­hæf frá sjón­ar­hóli grænna vinstri­s­inna og styður við stefnu­mörkun um að Ísland verði kolefn­is­hlut­laust 2040 eða fyrr.

Við­bætur án mik­ils rasks

Um þessar mundir er afl­geta raf­orku­vera nálægt 2.700 MW. Hægt er að bæta við hana einum 200–300 MW með bættu flutn­ings­kerfi og tækni­legum end­ur­bótum á véla­bún­aði vatns­afls­virkj­ana. Auk þess er hægt að bæta við álíka afli með því að nýta frá­rennsli frá virkj­un­um, t.d. í Blöndu og, ásamt auknu en tíma­bundnu rennsli jök­ul­vatna vegna lofts­lags­breyt­inga og þá með við­bót­ar­bún­aði. Það er sem sagt hægt að auka afl um a.m.k. 500–600 MW í núver­andi raf­orku­kerfi án þess að byggja nýjar með­al­stórar virkj­anir frá grunni við áður óvirkjuð jök­ul­vötn.

Í varma­afls­virkj­unum er líka unnt að bæta við rafa­fli með tækni­legum aðferðum og stækk­unum sem rúm­ast innan þess­ara afltalna, og gott bet­ur. Stækkun jarð­varma­virkj­ana á Reykja­nesi og við Grinda­vík er kleif enda eykst eft­ir­spurn á Suð­ur­nesjum vegna nýrra íbúa, auk­innar ferða­þjón­ustu, nýsköp­unar og mat­væla­fram­leiðslu. Meira af heitu vatni til höf­uð­borg­ar­svæð­is­ins, og til nota í Ölf­usi og Hvera­gerði, mun svo fyrr en síð­ar, af sömu ástæð­um, kalla á frek­ari virkjun jarð­varma innan marg­skipts háhita­svæðis Heng­ils­kerf­is­ins og lág­hita­svæða austan þess. Hita­veitu frá háhita­svæðum fylgir raf­orku­fram­leiðsla vegna þess að nýta ber varmauð­lind­ina var­lega og nýta sem næst alla orku og hrak­strauma til starf­semi auð­linda­garða.

Tveir óvissu­þættir til að taka á

Inn í þessa mynd bæt­ast tveir nýir drætt­ir: Mögu­leg virkjun djúp­stæðra háhita­svæða innan núver­andi virkj­ana­svæða á land­inu (djúp­borun og virkjun ofur­heitra háþrýsti­hola) og virkjun vinda­fls. Á næstu árum kemur í ljós að hve miklu marki unnt er að nýta almennt djúp­holur á borð við þá einu á Reykja­nesi sem er “starf­hæf” en höfð til rann­sókna í bili. Tak­ist það, fæst a.m.k. fimm­falt meiri orka úr hverri slíkri bor­holu miðað við hefð­bundnar háhita­bor­hol­ur. Þarna er verð­ugt verk­efni að vinna í alþjóð­legri sam­vinnu.

Vindaflið er bundið sk. Ramma­á­ætl­un, ef virkjað er umfram 10 MW. Innan hennar eru tvær vind­orku­stöðvar Lands­virkj­unar (heild­ar­afl 300 MW). Sú staða sem nú eru uppi, þ.e. fjöl­mörg verk­efni á borðum sveit­ar­fé­laga (flest með erlendum bak­hjarli og hver afl­stöð 100 til 250 MW), er fjarri öllu lagi. Norskt fyr­ir­tæki hefur t.d. auga­stað á tíu svæðum á land­inu. Ef svo færi að þeir væru allir nýttir undir vinda­fls­ver bætt­ust senni­lega um 2.000 MW við rafa­flið. Staðan er í engu sam­ræmi við orku­stefn­una eða nauð­syn­legt heild­ar­skipu­lag og utan­um­hald raf­orku­fram­leiðslu í land­inu. Þess vegna lá í vor frammi á Alþingi, að frum­kvæði VG, fyrsta skref til end­ur­bóta: Þings­á­lyktun og lög um svæða­skipt­ingu fyrir vind­orku og um stýri­ferli verk­efna. Gafst ekki tími til að ljúka vinnu við það fram­fara­spor. Afar brýnt er að ná utan um fram­vindu vinda­fls­virkj­ana og einnig svo­kall­aðra smá­virkj­ana sem margar eru vatns­afls­virkj­an­ir, 5 til 10 MW. Flestar hafa tölu­verð eða veru­leg umhverf­is­á­hrif.

Orku­þörf er raun­veru­leg

Ágrein­ingur er um orku­þörf­ina til 2040 eða 2050. Til eru býsna áreið­an­legar spár eða mat á fram­vind­unni. Orku­skipti í sam­göngum snú­ast um bíla og vinnu­vél­ar, flug­vél­ar, báta og stærri skip og hafn­irnar sjálf­ar, þ.e. heild­ar­raf­væð­ingu, einkum stærstu hafn­anna. Orku­skipti í heim­il­is­haldi og við vöru­fram­leiðslu og þjón­ustu veg­ast á. Sparað er með LED-­lýs­ingu og orku­létt­ari tækjum þar og í fram­leiðslu­ferl­um. Á móti vega fólks­fjölgun í land­inu og fjölgun fyr­ir­tækja, m.a. í vax­andi mat­væla­fram­leiðslu, þjón­ustu, nýsköp­un­ar­verk­efnum og rekstri gagna­vera (þar á að for­gangs­raða verk­efnum and­stæðum bitcoin-æð­in­u). Við mun bæt­ast inn­lend og umhverf­is­væn elds­neyt­is­fram­leiðsla, ýmist til bruna­véla (t.d.líf­dísill, metan og alkó­hól) eða orku­bera á borð við vetni eða amm­on­íak til raf­véla. Vetni mun knýja raf­knúin far­ar­tæki svo sem ýmsar flug­vél­ar, sum öku­tæki og báta- eða skip. Aug­ljóst er að hér verður unnt að fram­leiða vetni eða amm­on­íak í veru­legum mæli, þó ekki væri nema fyrir inn­lendan markað en líka til útflutn­ings að vissu marki. Viljum við það?

Í orku­spá, sem unnin er á vegum Orku­stofn­un­ar, er við­bót­arafls­þörf vegna íbúa­þró­unar og almennrar fyr­ir­tækja­starf­semi metin til árs­ins 2050. Telst hún ekki fjarri 500 MW og eru orku­skipti ekki með­tal­in. Orku­spáin er umdeild. Telja for­svars­menn í atvinnu­geir­anum hana of lága en aðrir gagn­rýna hana fyrir að vera of háa.

Hver er orku­þörfin miðað við orku­spá og orku­skipti, til 2040 eða 2050? Tölur á bil­inu 1.000 til 2.000 MW eru algengar en til eru þeir sem verja hærri og lægri töl­ur. Brýnt er að ná fram lend­ingu, með sam­vinnu hag­að­ila og sér­fræð­inga, ein­falds talna­safns sem lýtur að ólíkum sviðs­myndum og er öllum skilj­an­legt. Á móti vega fyrr­greind megawött sem eru til­tölu­lega auð­fengin án helstu nýrra virkj­ana­á­forma og þau lækka heild­ar­töl­una.

Þriðji óvissu­þátt­ur­inn er raun­veru­legur

Enn einn þátt­ur­inn í orku­jöfn­unni er óvissa um hvort og þá hvenær ein­hver af orku­freku málm­iðj­unum hættir fram­leiðslu. Við lokun einnar þeirra losnar um nokkur hund­ruð megawatta afl. Erfitt er að meta líkur á að t.d. eitt­hvert álver­anna eða eina hrákís­il­ver lands­ins, sem nýta eft­ir­sótta græna orku, kynni að hætta fram­leiðslu á næstu örfáum ára­tugum í heimi harðn­andi sam­keppni um verj­an­lega álf­ram­leiðslu eða vegna nýrra aðferða við kís­il­vinnslu. Ný meng­un­ar­lítil raf­skaut og nið­ur­dæl­ing koldí­oxíðs eru líka letj­andi þess að orku­freku iðju­ver­unum verði lok­að.

Fersk mat­væla­stefna rík­is­stjórnar og Alþingis og nýsköp­un­ar­stefna hennar eru afar mik­il­væg leið­ar­ljós við þróun atvinnu­vega og atvinnu­þátt­töku í land­inu, hvort sem menn aðhyll­ast kap­ít­al­ismann eða and-kap­ít­al­ískt hringrás­ar- og hæg­vaxt­ar­hag­kerfi með sam­fé­lags­legri dreif­ingu mjög hóf­legs hagn­að­ar. Umræða er hafin um nýja stór­iðju, einmitt á vegum VG. Útflutn­ings­fram­leiðsla mat­væla er ekki draum­sýn, heldur veru­leiki í heimi fólks­fjölg­unar og alvar­legra lofts­lags­breyt­inga. Þró­ist sam­fé­lagið og grunn­fram­leiðslan í þessa átt verður að afla raf­orku til henn­ar.

For­gangs­röðun

Þegar orku­þörf lands­ins til 2040 eða 2050 er metin má full­yrða að stað­hæf­ingar sem kalla má mýtu eða goð­sögn, um að ekki sé þörf á frek­ari raf­orku­fram­leiðslu um (mis­)langt ára­bil, verða að telj­ast vafa­sam­ar. Ljóst er, hvernig sem á er lit­ið, að fram­tíðin kallar á aukna raf­orku­fram­leiðslu á næstu ára­tug­um. Hvort sem okkur líkar betur eða verr verðum við að horfast í augu við þró­un­ina og gera við­eig­andi ráð­staf­an­ir, byggðar á stað­reyndum en líka póli­tískri afstöðu.

Við leysum verk­efn­in, að mínu mati, á hag­kvæman, sjálf­bæran og var­káran hátt, í takt við orku­þörf­ina á hverju fimm ára tíma­bili. Notum vind, fall­vötn og jarð­varma í bland, svo unnt verði að stýra raf­orku­kerf­inu, treysta á ólíkar auð­lindir og aflétta óásætt­an­legu álagi á ár og byggða­lög, t.d. við Þjórsá og fleiri vatns­föll. Orku­öflun er til­tölu­lega tíma­frek í und­ir­bún­ingi, þ.e. bygg­ing orku­vera og flutn­ings­kerf­is, þannig að við þurfum að vera spöl á undan breyttri orku­þörf. Hún er og verður tölu­verð eða veru­leg eftir því hvaða lýs­ing­ar­orð menn vilja nota í ljósi stað­reynda og stjórn­mála. Þar kemur svo orku­ör­yggi ein­dregið til álita. Öruggt kerfi orku­inn­viða er ákaf­lega mik­il­vægt í landi fjöl­þættrar nátt­úru­vár. Flutn­ings­kerfið þarf að styrkja og gera sem öruggast, líkt og búið er að ákveða.

Slík eru verk­efnin og við vinnum þau í nafni sjálf­bærni sem verður að tákna að við finnum jafn­vægi á milli orku­fram­leiðslu, orku­notk­unar og umhverf­is­vernd­ar. Vegna hraðra lofts­lags­breyt­inga verðum við að setja orku­skiptin í for­gang á verk­efna­list­an­um, í a.m.k. 5 til 10 ár, án þess að missa tökin á öllu því sem þróa þarf sam­hliða.

Höf­undur er þing­maður VG.